FRANSA’DA HÜRMASONLUK – ÖZET
Bu yazı Fransa’daki Hürmasonluk hakkındaki ilk çalışmadır; The Square Magazin’in Haziran 1912 tarihli 33 numaralı sayısında yayımlanmıştır, ve bir sonraki makalede GLNF’in özel durumu incelenecektir.
John Belton Çeviren: Celil Layiktez
Fransa’da Hürmasonluk basına tekrar güncel malzeme olmuştur. Ne yazıktır ki Fransa Milli Büyük Locası’nda (GLNF) yaşanan son olaylar genelde Fransa, hatta Avrupa Hürmasonluğuna şeref getirmemiştir. Olaylar herhalde bir şekilde bağlanacaktır, ancak geçmişe göre Fransa Hürmasonluğunun “muntazam” sayılan bölümü nüfusunun artıp artmayacağını göreceğiz. Bu makale Fransa’da Masonik yaşamın arka planına bakacaktır, ayrı bir makalede GLNF’i kaosa sürükleyen yakın tarih olayları incelenecektir[1].
Menkıbeye göre, Fransa’da ilk Mason Locası, 1688 yılında Kral 2. James’e sürgünde refakat eden İrlanda Kraliyet Birliği tarafından kurulmuştur. Fransız tarihçilerine göre, Derwentwater Kont’u ilk iki locayı 1725’de Paris’te diğerini de Dunkirk’te kurmuştur, bu localar 1721 yılında İngiltere’den berat sahibi olmuş. 1730’lu yıllarda da İngiltere Büyük Locası Büyük Üstadı Richmond Dük’ü ve Desagulier Fransa’da bir loca kurmuşlar.
Bu locaların arasından günümüzde hâlâ varolan 204 No.lu l’Anglaise locasıdır. Gerçekte olaylar bu denli basit değildir. Halen l’Anglaise 204 adını taşıyan iki loca vardır. Orijinal l’Anglaise Fransa Grand Orient’ının (GOF) matrikülünde iken 1877 olaylarından sonra kapandı. La Grande Loge Nationale Indépendante et Régulière pour la France et les Colonies Françaises (GLNIRFC, sonradan GLNF ), 1913 yılında İngiltere Birleşik Büyük Locası Lord Amphil tarafından kurulduğunda 204 l’Anglaise’i uyandırdı. GOF bunu isim hırsızlığı olarak niteleyerek, ki gerçek de budur, kendi orijinal l’Anglaise 204 Locasını tekrar hayata geçirdi. Bu orijinal Loca 1923’te GOF’tan ayrılarak GLDF’a (Grande Loge de France) katıldı.
Gerçek bir Fransız Masonluk masalı!!
17 Nisan 1732’de Bordeaux Limanında İrlandalı kaptan Üstadı Muhterem Martin Kelly, nazırları Nicholas Swinton ve Jonathan Robinson ile bir muntazam loca (muntazam atölye) kurdular. O toplantıda bir tekris yaptılar ve bir kardeşi de Üstat derecesine yükseltiler. İzleyen altı ay zarfında da beş tekris ile beş yükseltme merasimini daha gerçekleştirdiler.
İnsanlarla birlikte her çeşit eşya ve düşünce ticaret yollarını izliyor. Masonluğu Bordeaux ve Dunkirk’e taşıyan Mason denizciler, 150 yıl boyunca denizyoluyla taşınan mallar kadar düşüncelerin de taşınmasının önemini vurgulamışlardır. Bu ilk yıllarda, localar her yerde, hatta en olmadık yerlerde aniden hayata geçebiliyordu, o günlerde neyin yapılabileceği ya da yapılamayacağını düzenleyen bir otorite henüz oluşmamıştı.
lk ritüellerimizin gelişmesi ile ilgilenmiş olanlar 1730 yılında Samuel Prichard’ın yayımladığı Masonluğun Teşrihi[2]adlı eserini bilirler. Bunun ifşaat niyetiyle basılmış olmasına rağmen, kelimeleri öğrenmek isteyenlerin çokluğu nedeniyle tekrar tekrar basıldı ve böylece, de facto, ilk basılı ritüel ve üçüncü derecenin sırlarını açıklayan ilk basılı metin oldu. Bu kitap Fransa’ya da geçti ve orada 30 yıl boyunca geliştirildikten sonra, 1760’a doğru İngiltere’ye geri dönüş yaptı.
Fransa’da ilk büyük loca, Grande Loge de France, 1738’de kuruldu. Bir yıl geçince, kısa süren bir bölünmeden sonra, 1766 yılında kraliyet fermanı ile toplantıları beş yıl müddetle yasaklandı. Çalışmaların 1772’de tekrar başlaması ile Büyük Devrim’e kadar geçen sürede toplamda 1200 loca ile yaklaşık dokuz büyük loca kuruldu. Aralarında en önemlisi 1773’de kurulan GOF oldu. 1993’de Devrim’le tüm masonik faaliyet durdu ve yaklaşık 1796’da tekrar başladı.
Masonik faaliyet 1820’lere kadar süren karışıklık içinde, yaklaşık on büyük locanın varlığı ile tekrar başladı. Büyük Devrimle Fransa toplumunun yapısı, iktidar ve politika yöntemleri Hürmasonluk aleyhinde gelişmişti. Günün şartlarına uyabilmek için Hürmasonluk yer altına indi, birleşti, tekrar bölündü, tekrar birleşti. Başlıca iki önemli yapı ortaya çıktı: GOF ve EKSR (Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti). İki büyük Masonik güç arasında oluşan kırılmaların Masonluğa yaramadığı aşikârdı, 1819, 1826 ve 1841 yıllarında birleşme teşebbüsleri oldu, hiç değilse 1841’de bir Dostluk Antlaşması imzalandı. Bu durum 1870’lere kadar sürdü. 1870 Fransa – Prusya savaşında, Fransa mağlup olunca Üçüncü Cumhuriyetle Kardeşin Kardeşle savaştığı 1871 Paris Komünü’nün vahşeti yaşandı.
İzleyen yıllarda dünya Hürmasonluğunda köklü gelişmeler yaşandı. Dünya Yüksek Şûraları arasında tertiplenen 1875 Lozan Konferansı ile her iki jüridiksiyon tarzı ve katılım şartları tartışıldı. Öneriler kabul edilseydi, İrlanda ve İskoçya Yüksek Şûralarını İngiliz İmparatorluğundan dışlama olanağı İngiltere’ye verilmiş olacaktı; ayrıca inançla ilgili şartlar kabul edilseydi, İngiltere Yüksek Şûrası’nın Hıristiyanlığın teslis şartından vazgeçerek Büyük Locaların Evrenin Ulu Mimarı şeklini kabul etmesi gerekecekti. Mackersky adındaki İskoçya delegesi ortak İngiliz – Fransız önerilerinin oylamada kazanacağını düşünerek konferansı sabote etmek üzere, Konferansa acil bir mektup postalayarak Lozan’ı terk etti. Mektup toplantının ortasına atılmış bomba etkisi yaptı ve konferansta hiçbir karar alınamadı.[3] Bu alınamayan kararların etkisi günümüze dek sürmektedir.
Fransa’daki sosyo-politik olaylarla Lozan Konferansı’nın etkileri 1877 yılında GOF’ın “Tanrı ve ruhun ölmezliği” nin aday tarafından benimsenmesi şartını Anayasasından çıkarmasına yol açmıştır. Bu değişikliğin ışığında adayın Loca içinde, açık bulundurulması arzuya kalmış, Kutsal Kitap üzerinde yemin etme mecburiyeti kaldırılmıştı.
Tabiatıyla tüm bu olayların gelişmesi bu satırlarda özetlendiği kadar basit değildir, araştırmacı tabloyu tamamlamak üzere başka kaynaklara da başvurmalıdır. Fransa’nın bu denli Fransız olmasına şaşarken, bizler için de İngilizliğin veya İskoçyalılığın ne denli özel olduğunu hatırlayalım. Büyük Devrimden önce Fransa’da toplum kesin hatlarla üç ana sınıfa bölünmüştü. Bunların ilki ruhban sınıfıydı (%0.5), ikincisi asillerin sınıfıydı (%1.5), halkın geri kalan % 98’lik kısmı da üçüncü sınıfı oluşturuyordu. Bu sistemin katılığı nedeniyle hak sahibi olmayan % 98’in patlamasıyla Devrim gerçekleşti ve yoksul halk ruhban ve asil sınıfların haklarına el koydu. Fransızlığın belki de en üst ifadesi olan “Özgürlük, Eşitlik ve Kardeşlik” haykırışı böyle doğdu. Bu olayların etkisinde Fransız Hürmasonluğu İngiliz Hürmasonluğundan bir hayli farklılaştı ve o tarihten itibaren, bu farklılaşmayı göz ardı etmekle Kurbağalarla (Fransızlar) Rozbifler (İngilizler) arasında sürekli anlaşmazlık ve karışıklık ortaya çıkmıştır.
GOF’ın ödediği bedel büyük oldu ve Fransız Hürmasonluğu belirsizliğin içine hapsedildi, ancak bu belirsizliğin içinde hem yaşamını sürdürdü hem de gelişti. GOF Masonik düşünce tarzının önemli bir dalıdır ve birçok ülkede locaları ve tanıştığı masonik teşekküller vardır.
GOF’daki radikal değişiklikleri tüm localar ve kardeşler kabul etmedi, Yüksek Şûra’nın şemsiyesi altında 1894 yılında Grande Loge de France (GLDF) tekrar canlandırıldı; bu büyük loca günümüz önemli Fransa Büyük Localarından biridir. Bu Büyük Loca adaylarının bir Yüce Yaradan’a inanmalarını şart koşar, yemin kürsüsünün üzerinde Kutsal Kitap bulunur, menşe konusunda sorunu yoktur, yalnız ilk üç dereceyi İskoç Riti’ne göre uygular, muhtemelen muntazamdır, ancak muntazam Masonluk tarafından tanınmaz. Yemin kürsüsü Doğu’ya bitişiktir, halı derece tablosu mabedin ortasında, üç sütun arasında yerde serili durur, tekris merasimlerinde aday Tefekkür Hücresinde bekletilir, kısaca zengin ritüeli ile dünya masonik ritüel yelpazesinde önemli bir konuma sahiptir. Bu ritüel tarzı Avrupa ülkelerinin çoğunda, Latin Amerika’da ve daha başka coğrafyalarda uygulanmaktadır.
GLDF aktif bir şekilde tanınma peşinde koşmamıştır. Birinci Dünya Savaşı sonrasında Fransa’da bulunan Amerikalı kardeşleri kabul ettiğinden Amerikan Büyük localarının yarısı kadarı onu tanımıştır. İkinci Dünya savaşından sonra GLDF Prince Hall Localarını tanıdı, belki de bu yüzden Amerikan büyük localarından birçoğu GLDF’tan tanımayı geri çektiler. GLDF hiçbir zaman üç Büyük Britanya Büyük Locası ile tanınma ilişkisine girmemiştir.
1798’den beri uykuda olan Le Centre des Amis Locası, GOF tarafından uyandırıldı ve Birinci Dünya Savaşından önce İngiltere Birleşik Büyük Locası Pro Büyük Üstadı Lord Amphill ile yazışmaya başladı. Böylece bu loca Bordeaux’da çalışan La Loge Anglaise 204 ile beraber (bu loca müstakil veya uyandırılmış olarak nitelendiriliyor) La Grande Loge Nationale Indépendante et Régulière pour la France et les Colonies Françaises’i (Fransa ve Müstemlekeleri için Milli Müstakil Büyük Loca) kurdular. Yeni Büyük Loca derhal İngiltere tarafından tanındı ve bu tanıma Muntazam Büyük Locaların çoğu tarafından takip edildi. Başlığı çok uzun olması nedeniyle, 1948 yılında şimdiki Grande Loge Nationale Française şeklinde değiştirildi.
Bu çalışma, zaman ve yer darlığı nedeniyle, Mikst Masonluk ve Kadın Masonluk dahil, diğer Fransız büyük loca çeşitlerini kapsamına almamıştır. Fransa’daki bu Masonik serbest pazarın İngiliz tek kültürlü Masonluğuna kıyasla daha fazla heyecan ve derinlik getirip getirmediği tartışılabilir. Her halükarda oradaki kardeş ve kız kardeşlerimizin saygıya değer olduklarını kabul etmeliyiz. Bu makalenin ikinci kısmında Fransız Hürmasonluğunda son zamanlarda oluşan, özellikle GLNF’i yıkan gelişmeler incelenecektir. Hürmasonluğu defalarca kamu haber ve adalet sahalarına taşıdılar, birçok büyük loca da onlardan tanımayı geri çekti.
(Mike Segall Kardeşime hatalarımı düzelttiği için teşekkür ediyorum)
